Opis Bełżca z 1888 roku. 

Przed rokiem mało kto wiedział i słyszał o Bełżcu. Podróżni tylko udający się z Galicji w Lubelskie, lub odwrotnie, znali powierzchownie tę wieś nadgraniczną. Obecnie, od czasu otwarcia kolei Lwowsko-belzeckiej, staje się Bełżec miejscowością już więcej znaną, na mapach kolejowych i rozkładach jazdy wymienioną, czyli — jak niektórzy mówią — zamienia się w drugie Podwołoczyska i twierdzą zarazem, że Bełżec w niedługim czasie stanie się miastem. Czy rzeczywiście Bełżec ma taką przyszłość przed sobą, trudno jeszcze orzec, ale faktem niezaprzeczonym jest, że ruch przejezdnych ­wzmógł się i że liczba mieszkańców także się stale powiększa. Oprócz urzędników i służby kolejowej ustanowiono tu c.k. ekspozyturę policji lwowskiej, dalej od 1. sierpnia b. r. ma się przenieść z Lubzony do Bełżca i tu stale zamieszkać oddział żandarmerji, następnie wskutek powiększenia ­straży skarbowej nie tylko zwiększy się znacznie tutejszy oddział straży, ale także ma być ustanowiony ck komisarjat tej straży. Jeżeli do tego dodamy dawniej mieszkającą tu inteligencję,jak na obszarze dworskim, plebanji, w szkole, na poczcie i w urzędzie cłowym, zobaczymy, że nie tylko wsi ale znaczna liczba miasteczek galicyjskich nie mogą pochwalić się taką liczbą inteligencji. ­Sądząc z tego, że na wsi mieszka stale tak znaczna liczba ludzi oświeceńszych, myślałby zapewne kto, że i stosunki, jak i gospodarka gminna stoją tu na pewnym stopniu doskonałości, a przynajmniej jakiego porządku, jednakże niestety ­tak nie jest. Kilku wieśniaków, którzy potrafili rozmaitymi sposobami dostać się do tutejszej Rady i zwierzchności gminnej, trzęsą całą gminą i tamują rozwój i postęp gminy. Na nic się nie przyda tu rada osób inteligentnych, jeśli tylko B.lub P. nie widzą w niej osobistej korzyści. Dobro całej gminy mało ich obchodzi, chociaż o tem ciągle przy kieliszku rozprawiają. Kancelarji gminnej nie ma, akta więc są w najwyższym nieporządku, a to tym bardziej, że pisarzem gminnym jest dwunastoletni chłopak, który jeszcze w przeszłym ­roku był uczniem miejscowej szkoły. Przed czteru laty założono tu Kółko rolnicze, ale nie rozwija się ono tak, jakby powinno, gdyż nie tylko, że nie ma żadnego poparcia, ale nawet w największych koryfeuszach gminnych ma nieprzebłaganych nieprzyjaciół. Dzięki jedynie staraniom kilku osób dysze zaledwie to Kółko. Od przeszło dwudziestu lat jest tu szkoła ludowa, nosząca dawniej nazwę trywialnej, a obecnie od 1875 r. przeistoczona na etatową. Gmina liczy około dwa tysiące mieszkańców, więc i dziatwy uczęszczającej do szkoły jest wiele, o utrzymanie atoli w jakimś porządku budynku szkolnego, o naprawę sprzętów, lub przyborów szkolnych nikt nawet nie myśli, bo szanowni koryfeusze gminni potrafią zawsze całej Radzie przedstawić, iż na podobne rzeczy gmina nie może pieniędzy ­dawać. Jeżeli zaś jakąś niezbędną kwotę w budżecie gminnym na wydatki szkolne postawią, ­nie dojdzie ona nigdy cała do przeznaczonego celu, ale. większa jej część ugrzęźnie gdzieś po drodze. Nie byłoby to jeszcze dziwnym, gdyby o tych sprawach, oprócz osób interesowanych, nikt nie wiedział; ale tak nie jest, gdyż przedstawiono ­

już postępowanie to władzom rządowym i autonomicznym, ale jakoś nadaremnie. Rada szkolna, miejscowa np. odnosiła się do wydziału powiatowego, aby uporządkowano budżet szkoły miejscowej, gdyż gmina preliminowanych kwot nie używa na przeznaczone cele, a wydział po powiatowy zażądał tylko od zwierzchności gminnej pewnego w tej sprawie usprawiedliwienia się, ale  czy to sprawozdanie gminy było słuszne, czy też mylne i fałszywe, nikt tego nie badał. Wiele gmin mniejszych i biedniejszych przeznacza pewną kwotę na nagrody dla dziatwy szkolnej, w Bełżcu ani myślą o tym i gdyby nie kilka osób inteligentnych, a najbardziej pan przewodniczący miejscowej Rady szk. i księża katecheci, dziatwa szkolna nie dostałaby przy popisie

rocznym nigdy nawet obrazka. Jedynie łaskawej szczodrobliwości w. p. Obrębskiego, miejscowego poczmistrza i przewodniczącego tutejszej Rady szk., jako też w. ks. Stanisława Śwideckiego zawdzięcza ­dziatwa szkolna, iż otrzymuje corocznie wielką liczbę podarków, jak obrazki, książki, kapelusze, chusteczki i t. d., jako nagrody pilności. Przy popisie tegorocznym w szkole tutejszej, podobnież jak i dawniej rozdano kilkanaście bardzo pięknych książek do modlenia, jako też do stu obrazków, a w końcu p. przewodniczący, ofiarował kilka zł. na ,majówkę' dla dziatwy szkolnej. Nad Nadmienić tu też wypada, że i naczelnik tutejszej stacji kolejowej p. A. także ofiarował już pewną kwotę na zeszyty dla uczniów szkoły tutejszej. —

W imieniu też dziatwy szkolnej składamy zacnym tym ofiarodawcom serdeczne podziękowanie. Dodać tu jeszcze wypada, że katecheta szkoły tutejszej ­przybywa każdej środy na naukę religii do Bełżca aż z Lipska, gdzie jest kościół parafialny. Obecnemu katechecie Stanisławowi Śwideckiemu należy się jeszcze wdzięczność i uznanie, że zbierając po wsi po kilka centów dobrowolnej składki, kupił za te pieniądze dla szkoły, tutejszej 42

obrazów do nauki poglądowej historii biblijnej.